Al Qa’ida op het Arabisch Schiereiland (AQAS)

Operationele gebieden

Huidige bekende operationele gebieden

Saoedi-Arabië, Jemen,

Achtergrond

Korte geschiedenis

Na de oorlog in Afghanistan tegen het Sovjetleger keerden de Jemenitische jihadisten terug naar Jemen waar zij vanaf begin jaren 90 verschillende aanslagen pleegden. Na de aanslagen van 11 september 2001 pakte het Jemenitische regime onder druk van de VS de jihadisten in het land aan. Dit leidde tot een verzwakking van de jihadistische krachten in Jemen. In 2006 ontsnapte een groep van 23 Al-Qa’ida-leden uit een gevangenis in Sanaa, onder wie Naser Al-Wahishi, de latere leider van AQAS. Deze ontsnapping zorgde voor een heropleving van jihadistische activiteiten in Jemen. Eind 2006 pleegden de jihadisten simultane aanslagen op meerdere olieraffinaderijen. De tweede man van Al-Qa’ida, Al-Zawahiri, feliciteerde hen met deze aanslagen. Het succesvolle contraterrorismebeleid in buurland Saoedi-Arabië zorgde ervoor dat aanhangers van Al-Qa’ ida uit dat land naar Jemen vluchtten. In 2009 fuseerden de lokale afdelingen uit deze twee landen en ontstond Al-Qa’ ida op het Arabisch Schiereiland (AQAS). Eind 2009 probeerde een Nigeriaanse man een bom tot ontploffing te brengen aan boord van een Amerikaans vliegtuig. Dit werd door een Nederlandse passagier en bemanningsleden verhinderd en de man werd gearresteerd. Hij zou zijn opgeleid door AQAS. In 2010 werden in Engeland en Dubai poststukken met explosieven gevonden. AQAS eiste de verantwoordelijkheid op. AQAS heeft de in 2015 uitgevoerde aanslag op Charlie Hebdo opgeëist. 

Het conflict in Jemen ging in april 2015 een nieuwe fase in, toen een door Saudi-Arabië geleide coalitie bestaande uit de Verenigde Arabische Emiraten, Bahrein, Koeweit, Jordanië, Marokko, Soedan, Egypte en Qatar (tot juni 2017) militaire operaties startte tegen de sjiitische Houthi-rebellen in Jemen. Deze acties verslechterden de humanitaire omstandigheden en droegen verder bij tot het machtsvacuüm waarin AQAS met succes wist te gedijen. De groep profiteerde van de chaos door de Houthi-troepen te bestempelen als een Iraanse bondgenoot, waardoor het haar acties als een soennitisch front tegen Iran kon legitimeren. In 2016 begonnen Amerikaanse drone-aanvallen toe te nemen, bijna een verdubbeling van 23 in 2015 tot 44. In 2017 piekten de drone-aanvallen op 131, waarvan de meeste gericht waren tegen AQAS. Tegen de zomer van 2018 had AQAS ongeveer de helft van het grondgebied dat het in 2015 bezat verloren. De groep behield echter een lidmaatschap van ongeveer 4.000 strijders, verspreid over een groot geografisch gebied. In die tijd beschouwde het Amerikaanse ministerie van Defensie AQAS desondanks als de meest dodelijke zusterorganisatie van Al-Qa'ida in Pakistan en Afghanistan. 

Na september 2023 nam de activiteit van AQAS in Abyan en Shabwa gestaag af, met slechts enkele hoogprofielaanvallen. Echter, het uitbreken van het Israël-Gaza conflict op 7 oktober leidde tot verhoogde media-activiteit door de groep, waaronder de heropleving van hun Inspire magazine. Anno 2024 blijft AQAS een belangrijke terroristische organisatie in Jemen, ondanks diverse uitdagingen. De huidige leider heeft diepe wortels binnen het Al Qa'ida-netwerk en probeert AQAS te verenigen ondanks interne conflicten en het verlies van sleutelfiguren binnen de organisatie​. Ondanks hun verzwakte staat vergeleken met hun hoogtijdagen, blijft AQAS terroristische activiteiten uitvoeren, vooral in Zuid-Jemen. Ze hebben hun operaties geïntensiveerd tegen door de VAE gesteunde milities en vijandige groepen, waarbij ze profiteren van het voortdurende conflict in Jemen om hun activiteiten voort te zetten en relevantie in de regio te behouden​.

Bronnen: Center for International Security and Cooperation. (2020). 'Al Qaeda in the Arabian Peninsula'.; Winkler, C., El-Damanhoury, K., Dicker, A., Luu, Y., Kaczkowski, W., & El-Karhili, N. (2020). Considering the military-media nexus from the perspective of competing groups: The case of ISIS and al-Qaeda in the Arabian Peninsula. Dynamics of Asymmetric Conflict, 13(1), p. 3-23; Medina Gutiérrez, F. (2020). Al-Qaeda in the Arabian Peninsula (AQAP): genesis and influence on the war in Yemen. Foro Internacional, 60(4), p. 1371-1413; Kendall, E. (2016). How can al-Qaeda in the Arabian Peninsula be defeated?. The Washington Post Monkey Cage Blog; Knoll, D., Thurston, A., & Faber, P. G. (2017). Al Qaeda in the Arabian Peninsula (AQAP): An Al Qaeda Affiliate Case Study. Center for Naval Analyses Arlington United States; Titus, M., & Gray, D. H. (2015). Suppressing the Growth of al Qaeda in the Arabian Peninsula: An Examination of the Resurgence of AQAP in Yemen and Policies the United States Can Employ to Mitigate the Threat. Global Security Studies, 6(3)).

Organisatiestructuur

Omvang organisatie/groepering

1000-5000

Omvang organisatie/groepering - toelichting

Er zijn geen betrouwbare cijfers over de omvang van AQAS. De meeste analisten vermoeden dat de groep momenteel uit enkele duizenden leden bestaat. 

Leiders

• De huidige leider van AQAS was voor zijn aanstelling als emir in 2020, na de dood van Qasim Al-Raymi, betrokken bij het medianetwerk van AQAS, en leidde hij jihadistische strijders op. Op 17 maart 2011 werd hij gevangengenomen door Jemenitische veiligheidstroepen in de provincie Taiz. Vier jaar lang zat hij gevangen in Mukalla. Hij werd bevrijd, samen met ongeveer 300 andere gevangenen, door Al-Qaeda-strijders op 2 april 2015, tijdens de Slag om Mukalla. In februari 2021 beweerden de VN dat hij was gearresteerd tijdens een veiligheidsoperatie in Al Ghaydah in oktober 2020. Later verscheen hij echter in een AQAS-video over de rellen van 6 januari 2021 in het Capitool van de Verenigde Staten. De Amerikaanse staat heeft een beloning uitgeloofd van $5 miljoen voor informatie die leidt tot de aanhouding van de huidige leider van AQAS.
• Nasser Al-Wahayshi (Bijnaam: Amir Abu Basir). De voormalig secretaris van Osama Bin Laden en voormalig leider van AQAS. Nadat hij in 2001 Afghanistan verliet werd hij opgepakt in Iran. De Iranese autoriteiten leverden hem uit aan zijn geboorteland Jemen, waar hij zonder proces vastzat. In 2006 wist hij met 22 anderen te ontsnappen. Hij bleef in Jemen en werd door de leiders van Al-Qa’ida erkend als leider van al Qa’ ida in Jemen. Na de fusie van de Jemenitische en Saoedische takken van al Qa’ ida in 2009 werd Wahayshi leider van AQAS. Al-Wuhayshi kwam op 12 juni 2015 om het leven bij een Amerikaanse drone-aanval in Jemen. AQAS bracht enkele dagen later een verklaring uit waarin zijn dood werd erkend en Qasim Al-Raymi als zijn opvolger werd aangekondigd.
• Qasim Al-Raymi. Voormalig leider van AQAS. Al-Raymi was een van de 23 mannen die in 2006 ontsnapte en was voorheen de militaire leider en aanvoerder van de AQAS-trainingskampen. Op 31 januari 2020 meldde The New York Times dat Al-Raymi op 29 januari zou zijn gedood bij een Amerikaanse luchtaanval. Sommige deskundigen beschouwden Al-Raymi destijds als een mogelijke opvolger van Ayman Al-Zawahiri, de leider van de moederorganisatie Al-Qaeda. Op 6 februari 2020 bracht het Witte Huis een verklaring naar buiten waarin de dood van Al-Raymi werd bevestigd. Op 23 februari 2020 bevestigde AQAS de dood van Al-Raymi en kondigde Khalid Batarfi aan als zijn opvolger.
• Said Ali Al-Shihri. Voormalig plaatsvervangend leider van AQAS. Hij werd in 2001 gearresteerd bij de Pakistaanse grens en was een van de eerste gevangen in Guantanamo Bay. Na zes jaar werd hij vrijgelaten en uitgezet naar Saoedi-Arabië. Na een rehabilitatie en re-integratieprogramma in dat land te hebben doorlopen, week hij uit naar Jemen waar hij uitgroeide tot een belangrijke operationele leider van AQAS. Jemen bevestigde in januari 2013 dat Al-Shihiri op 28 november 2012 tijdens een contraterrorisme-operatie in de noordelijke provincie Saada om het leven was gekomen. Verklaringen uit het verleden van Jemenitische autoriteiten over de dood van de tweede man AQAS bleken hiermee achteraf onjuist te zijn. In juli 2013 bevestigde AQAS de dood van Al-Shihri definitief.
• Anwar Al-Awlaki (1972-2011). Al-Awlaki's inspireerde via zijn preken en geschriften op het internet verschillende jihadistische personen in het westen en daarbuiten. Hij heeft contact gehad met verschillende personen die verdacht worden voor terroristische aanslagen. Een rubriek met ingezonden vragen in de vijfde editie van het magazine Inspire droeg zijn naam (zie afbeelding). In september 2011 werd Al-Awlaki om het leven gebracht door een Amerikaanse drone. Met de dood van Al-Awlaki heeft de internationale jihadistische beweging een belangrijk inspirator verloren. 
• Ibrahim Suleiman Al-Rubaysh, een andere belangrijke ideoloog voor AQAS.
• Ibrahim Hassan Tali Al-Asiri (bijnaam: Abu Saleh), een prominent lid van AQAS. De in 1982 in Saoedi-Arabië geboren Al-Asiri verdween in 2007 uit zijn toenmalige woonplaats Mekka. Waarschijnlijk bevindt hij zich in Jemen en heeft hij zich aangesloten bij AQAS. Al-Asiri wordt verdacht van het creëren van zeer geavanceerde bommen die AQAS sinds 2009 heeft gebruikt in aanslagen. Hij zou de bom hebben gebouwd waarmee een Saoedische prins in augustus 2009 werd aangevallen, en zou tevens de maker zijn van de bom die een Nigeriaanse man eind 2009 vanuit zijn onderbroek wilde laten ontploffen in een vliegtuig naar Detroit in de Verenigde Staten. Tevens wordt Al-Asiri verdacht van het bouwen van explosieven die verstopt waren in luchtvrachtpakketjes die werden gevonden in vliegtuigen in Dubai en het Verenigd Koninkrijk in oktober 2010. In de afgelopen jaren zijn er meermaals geruchten geweest over de dood van Al-siri. Pas in 2019 werd zijn dood definitief bevestigd. De Amerikaanse president Donald Trump liet toen weten dat Al-Asiri in 2017 was omgekomen bij een raketaanval door een onbemand luchtvaartuig.

Bronnen: Center for International Security and Cooperation. (2020). 'Al Qaeda in the Arabian Peninsula'.; Winkler, C., El-Damanhoury, K., Dicker, A., Luu, Y., Kaczkowski, W., & El-Karhili, N. (2020). Considering the military-media nexus from the perspective of competing groups: The case of ISIS and al-Qaeda in the Arabian Peninsula. Dynamics of Asymmetric Conflict, 13(1), p. 3-23; Medina Gutiérrez, F. (2020). Al-Qaeda in the Arabian Peninsula (AQAP): genesis and influence on the war in Yemen. Foro Internacional, 60(4), p. 1371-1413; Kendall, E. (2016). How can al-Qaeda in the Arabian Peninsula be defeated?. The Washington Post Monkey Cage Blog; Knoll, D., Thurston, A., & Faber, P. G. (2017). Al Qaeda in the Arabian Peninsula (AQAP): An Al Qaeda Affiliate Case Study. Center for Naval Analyses Arlington United States; Titus, M., & Gray, D. H. (2015). Suppressing the Growth of al Qaeda in the Arabian Peninsula: An Examination of the Resurgence of AQAP in Yemen and Policies the United States Can Employ to Mitigate the Threat. Global Security Studies, 6(3).

Bevelstructuur

AQAS heeft een eigen aansturing in Jemen, maar heeft trouw beloofd aan de centrale aansturing van Al-Qa’ida in Afghanistan en Pakistan.

Financiële inkomstenbronnen

AQAS wordt uit eigen middelen gefinancierd en verzamelt inkomsten uit talrijke bronnen, waaronder donoren in Jemen, Saoedi-Arabië en andere landen; donaties ingezameld in moskeeën; losgeldbetalingen voor ontvoerde gijzelaars; en criminele activiteiten zoals overvallen en drugssmokkel. Nadat AQAS in april 2015 de controle over de havenstad Mukalla, in de provincie Hadramawt in Jemen, had overgenomen, zou AQAS miljoenen hebben verdiend met gestolen Jemenitische staatsbesparingen en douane-inkomsten.

(Internationale) relaties

AQAS is een erkende aftakking van Al Qa'ida. AQAS heeft ook enkele banden ontwikkeld met de aan Al Qa'ida gelieerde terroristische groepering Al-Shabaab, die actief is in Ethiopië, Kenia en Somalië.

Activiteiten

Wapens en werkwijze

AQAS gebruikt zowel conventionele als onconventionele methoden om vijanden aan te vallen en leden te rekruteren. De groep maakt gebruik van geïmproviseerde explosieven (IED's), ontvoeringen, schietaanvallen, en bomaanslagen. De groep heeft ook dissidenten ervan weerhouden in opstand te komen tegen AQAS door lokale functionarissen die tegen hen waren te vermoorden. Buiten het Arabisch Schiereiland heeft AQAS een poging tot een zelfmoordaanslag in een lijnvlucht van Amsterdam naar Detroit (VS) opgeëist. Ook heeft AQAS aangegeven verantwoordelijk te zijn voor de verzending van explosieven die verstopt waren in luchtvrachtpakketjes die werden gevonden in vrachtvliegtuigen in Dubai en het Verenigd Koninkrijk in oktober 2010. Verder heeft AQAS in augustus 2009 een poging gedaan om de Saoedische prins Mohammed bin Nayef, verantwoordelijk voor de acties tegen AQAS, te vermoorden.

In het magazine Inspire roept AQAS extremisten die in het westen leven op 'kleine operaties' op te zetten zoals het in brand steken van geparkeerde auto's en het veroorzaken van verkeersongelukken. Als dit op een grote schaal zou gebeuren zouden westerse burgers de terreur op termijn zat worden en eisen dat overheden de 'tirannie tegen moslims' stopt.

In Jemen zelf heeft AQAS relatief veel bewegingsvrijheid. De groepering profiteert van de extreem complexe machtsverhoudingen in het land. Het centrale gezag wordt o.a. bedreigd door de zuidelijke beweging en de Houthi problematiek in het noorden. Vooral na de volksopstand in Jemen begin 2011 zijn AQAS en de aan haar gelieerde Ansar al-Sharia erin geslaagd grote delen van het grondgebied in het zuiden van Jemen de facto onder hun bestuur te krijgen. In de praktijk is wel gebleken dat beide groepen voor hun machtspositie afhankelijk zijn van lokale actoren om over voldoende mankracht, wapens en financiën te beschikken. Met een militair tegenoffensief is het Jemenitische leger er in de eerste helft van 2012 in geslaagd de invloedssfeer van AQAS en Ansar al-Sharia terug te dringen.

Recente en/of opvallende activiteiten

Contraterroristische maatregelen

Verwijzingen

Links

Geen informatie beschikbaar

Literatuur

• Center for International Security and Cooperation. (2020). 'Al Qaeda in the Arabian Peninsula'.
• Winkler, C., El-Damanhoury, K., Dicker, A., Luu, Y., Kaczkowski, W., & El-Karhili, N. (2020). Considering the military-media nexus from the perspective of competing groups: The case of ISIS and al-Qaeda in the Arabian Peninsula. Dynamics of Asymmetric Conflict, 13(1), p. 3-23.
• Medina Gutiérrez, F. (2020). Al-Qaeda in the Arabian Peninsula (AQAP): genesis and influence on the war in Yemen. Foro Internacional, 60(4), p. 1371-1413.
• Kendall, E. (2016). How can al-Qaeda in the Arabian Peninsula be defeated?. The Washington Post Monkey Cage Blog.
• Knoll, D., Thurston, A., & Faber, P. G. (2017). Al Qaeda in the Arabian Peninsula (AQAP): An Al Qaeda Affiliate Case Study. Center for Naval Analyses Arlington United States.
• Titus, M., & Gray, D. H. (2015). Suppressing the Growth of al Qaeda in the Arabian Peninsula: An Examination of the Resurgence of AQAP in Yemen and Policies the United States Can Employ to Mitigate the Threat. Global Security Studies, 6(3).
• Skladanová, N. (2019). Violent Non-State Actors: The Case of Al-Qaeda in the Arabian Peninsula.
• Hosseinzadeh, S. M. A., & Qaffarizadeh, M. (2017). The War between Yemen and Al-Qaeda in Arabian Peninsula (2016-2015). Political Science, 20(77), p. 129-149.
• Lee Ludvigsen, J. A. (2018). The portrayal of drones in terrorist propaganda: a discourse analysis of Al Qaeda in the Arabian Peninsula’s Inspire. Dynamics of Asymmetric Conflict, 11(1), p. 26-49.