Al Qa’ida in the Islamic Maghreb (AQIM)

Operationele gebieden

Huidige bekende operationele gebieden

Mali, Tunesië, Marokko, Niger, Algerije, Mauritanië, Spanje, Frankrijk, Libië, Burkina Faso

Achtergrond

Korte geschiedenis

De Groupe Salafiste pour la Prédication et le Combat (GSPC) werd in 1996 opgericht door dissidenten binnen de Groupe Islamique Armée (GIA). In 1998 splitste de GSPC zich officieel af van de GIA omdat zij het niet eens waren over het leiderschap, tactiek en het willekeurig gebruik van geweld tegen Algerijnse burgers. Tijdens de burgeroorlog zijn volgens schattingen zo’ n 150.000 mensen omgekomen. Veel doden werden aan de gewapende islamisten van de GIA toegeschreven. Als gevolg van deze geruchten verloor de GIA veel sympathisanten onder de Algerijnse bevolking. De GSPC profileerde zich met de belofte om burgers te ontzien en zich te richten op overheidsdoelen en veiligheidsdiensten. Hassan Hattab, voormalig regionaal commandant voor de GIA, was de eerste leider van de GSPC. Na zijn verdwijning in 2003 werd hij opgevolgd door Nabil Sahraoui. Sahraoui werd in juni 2004 gedood door Algerijnse veiligheidsdiensten en werd vervolgens opgevolgd door Abu Musab Abdel Wadoud.

Op 11 september 2006 kondigde de tweede man van Al Qa’ida, Ayman al-Zawahiri, aan dat de GSPC zich vanaf dat moment onder de vlag van Al Qa’ida zou scharen. Wadoud wachtte vervolgens op de expliciete goedkeuring van Osama bin Laden voordat hij op 26 januari 2007 in een officiële verklaring de naam van de groep veranderde in Al Qa’ida in de Islamitische Maghreb. AQIM streefde vanaf dat moment behalve in Algerije ook een islamitische staat na in Marokko, Tunesië, Libië en Mali. De samenwerking tussen Al Qa’ida en AQIM was echter niet geheel nieuw. Uit een rapport van Emily Hunt dat verscheen in februari 2007 blijkt dat Bin Laden al in de jaren negentig betrokken was bij de oprichting van de GSPC. Op 11 april 2007 pleegde AQIM de eerste grootschalige aanslag in Algiers onder haar nieuwe naam. Sinds 2011 heeft AQIM zich regionaal sterker gepositioneerd. De invloedssfeer en activiteiten van AQIM breiden zich uit van Algerije naar Mali, Mauritanië en Niger. Algerije en Mauritanië zijn de door aanslagen van AQIM meest getroffen gebieden. In de periode tussen 2007 en 2011 werd Algerije tientallen keren door de activiteiten van AQIM getroffen. In diezelfde periode heeft Mauritanië zes aanslagen doorstaan. Faciliterende structuren zijn aanwezig in West-Europa (vooral Frankrijk en Spanje). 

In juli 2014 kondigde het leiderschap van de AQIM aan dat zij Islamtische Staat zou steunen. Deze steunverklaring was frappant omdat Al Qa’ida zich over het algemeen sterk afzet tegen Islamitische Staat. In juli 2015 trok de AQIM de steun voor IS echter in, omdat IS een andere aan Al Qa’ida gelieerde, de Mujahideen Shurah Council, had aangevallen. 

Frankrijk heeft AQIM de afgelopen jaren aanzienlijk terug weten te dringen met grootschalige militaire interventiemissie in de Sahel, specifiek Operatie Serval en Operatie Barkhane. Desondanks hebben deze interventies ook nieuw olie op het vuur gegooid van AQIM en andere jihadistische groepen, en blijken zij nog altijd de lokale bevolking voor zich te kunnen winnen. In 2021 kondigde Frankrijk aan dat Operatie Barkhane spoedig beëindigd zal worden, en dat zij in 2022 haar troepen zal terugtrekken. Het is de vraag hoe dit de invloed en aanwezigheid van AQIM zal beïnvloeden. Gevreesd wordt dat het beëindigen van Barkhane tot een heropleving van geweld in de regio zal zorgen. 

(Patte, G., Cohen, N., & Mitzcavitch, A. (2012). What Comes Next? The Consequences of Mokhtar Belmokhtar's Presumed Death. Counter Terrorist Trends and Analyses, 4(8), p. 2-6; Wojtanik, A. (2015). Boeke, S. (2016). Al Qaeda in the Islamic Maghreb: Terrorism, insurgency, or organized crime?. Small wars & insurgencies, 27(5), p. 914-936; Mokhtar Belmokhtar: One-Eyed Firebrand of North Africa and the Sahel. Military Academy West Point NY Combating Terrorism Center; AIVD Jaarverslag 2011: 10; 'Jihadisme in Noordelijk Afrika', WODC, 2011: 19; Andrew Hansen & Lauren Vriens, ‘Al-Qaeda in the Islamic Maghreb (AQIM)’, Council on Foreign Relations, 21/07/2009; ‘Country Reports on Terrorism 2008’, U.S. Department of State, april 2009; Monica Czwarno, ‘In the Spotlight: Organization of Al-Qaida in the Islamic Maghreb’, Center for Defense Information, 27/04/2007). 

Organisatiestructuur

Omvang organisatie/groepering

100-1000

Omvang organisatie/groepering - toelichting

In 2018 werd de omvang van AQIM geschat op 800 tot 1000 strijders. In Libië zouden zich enkele duizenden AQIM-leden bevinden. 

Leiders

• Abu Musab Abdel Wadoud (1970), alias Abdelmalek Droukdal, was tot voorkort de leider van AQIM. In Wadoud was universitair opgeleid en stond bekend om zijn vaardigheden in het maken van bommen. In 1996 werd Wadoud emir van de katiba (regiment) al-Quds die nu Abu Bakr as-Siddiq heet. In 2001 werd hij door de Majlis benoemd tot Ayn (leider) van zone II, een functie die hij tot 2003 heeft bekleed. Nadien werd hij benoemd tot voorzitter van de Raad van Leiders en in 2004 tot opperemir van de organisatie. 
• Begin juni 2020 begonnen de eerste geruchten de ronde te doen dat Droukdal zou zijn uitgeschakeld. Deze berichten werden niet lang daarna bevestigd door de Franse minister van Defensie. In november 2020 heeft AQIM een nieuwe leider verkozen, deze staat al sinds 2015 op de zwarte lijst van internationale terroristen van de Verenigde Staten. Eerder verscheen hij al in AQIM-propagandamateriaal. 
• Droukdal’s voormalig rechterhand en vertrouweling is destijds door Droukdal benoemd als emir van de Imarat al-Sahra. Veel katiba’s (regimenten) vallen onder zijn leiding. Zijn huidige status is onbekend. 
• Nabil Sahraoui volgde in 2003 een voormalig leider op na diens verdwijning. In juni 2004 werd Sahraoui gedood door Algerijnse veiligheidsdiensten. 
• Abdelhamid Abou Zeid (alias Hamid al-Soefi) was sinds 1991 actief in de gewapende jihad. Hij werd beschouwd als een van de meest radicale en gewelddadige leiders van AQIM. Abou Zeid is emir van de katiba (regiment) Tariq ibn-Ziyad, en veldcommandant van de Imarat al-Sahra. Op 2 januari 2012 werd Abou Zeid bij verstek veroordeeld tot levenslang. Hij werd schuldig bevonden aan het oprichten van een internationale terreurgroep. Enkele familieleden van Abou Zeid zijn veroordeeld tot 10 jaar gevangenisstraf en zitten sinds 2010 vast. Op 2 maart 2013 is Abou Zeid gedood in Noord Mali door Franse troepen. Zijn dood is definitief bevestigd door het kantoor van de Franse president Hollande nadat Tsjaad al eerder had laten weten dat Abou Zeid was omgekomen. Een paar maanden later bracht AQIM eenzelfde statement naar buiten. 
• De voormalige emir van de GSPC in de Sahelzone. Hij wordt beschouwd als de minst extremistische leider van AQIM en zou meer dan Abou Zeid geneigd zijn tot onderhandelen. Hij zou inspelen op etnische spanningen in de Sahelregio door nauwe banden aan te gaan met de Touaregs. Hij zou getrouwd zijn met meerdere vrouwen afkomstig uit lokale Touareg-stammen. Hij onderhoudt daarnaast ook nauwe relaties met criminele netwerken van drugs- en sigarettensmokkel. Ook zou hij betrokken zijn bij veel van de ontvoeringen van Westerlingen in de Sahara. Hier haalt hij grote financiële voordelen uit. Opererend vanuit het Sahelgebied, valt hij hiërarchisch onder de emir van Imarat al-Sahra. Zijn groeiende machtspositie in de Sahel was aanleiding voor Wadoud om Abu Zeid als veldcommandant in de Sahel te benoemen. Er zijn dan ook voortdurend spanningen tussen hem en Abu Zeid. Wadoud geldt weliswaar als geestelijk leider, maar deze voormalig emir zou inmiddels zijn opgekomen als rivaal. Tussen 2013 en 2016 zijn er vanuit Libië, Tsjaad en de VS meermaals pogingen ondernomen om deze man uit te schakelen. Zijn dood is echter nooit bevestigd, noch zijn er aanwijzingen dat hij nog in leven is. 
• De emir van de sariya (compagnie) van Al-Asar, die zo’n 60 man telt en onder de emir van Imarat al-Sahra valt. Hij is van Malinese afkomst en een van de weinige niet-Algerijnse emirs van AQIM. Zijn huidige status is onbekend. 
• Yahya Abu al-Hamam is emir van de sariya (compagnie) van Al-Furqan in de Imarat al-Sahra. Hij was actief in Mauritanië.
• Het Franse leger maakte in 2022 bekend dat zij in Mali een leider van Al-Qa'ida in de Islamitische Maghreb (AQIM), genaamd Yahia Djouadi, heeft gedood. Djouadi, een Algerijn, was binnen AQIM verantwoordelijk voor financiën en logistiek. Hij werd in de nacht van 25 op 26 februari gedood in een gebied 160 kilometer ten noorden van Timboektoe. Het is onbekend wie zijn opvolger zal worden. 

(Patte, G., Cohen, N., & Mitzcavitch, A. (2012). What Comes Next? The Consequences of Mokhtar Belmokhtar's Presumed Death. Counter Terrorist Trends and Analyses, 4(8), p. 2-6; Wojtanik, A. (2015). Boeke, S. (2016). Al Qaeda in the Islamic Maghreb: Terrorism, insurgency, or organized crime?. Small wars & insurgencies, 27(5), p. 914-936; Mokhtar Belmokhtar: One-Eyed Firebrand of North Africa and the Sahel. Military Academy West Point NY Combating Terrorism Center; Laub, Z., & Masters, J. (2014). Al-Qaeda in the Islamic Maghreb (AQIM). Council of Foreign Relations, 27; Burchall Henningsen, T. (2021). The crafting of alliance cohesion among insurgents: The case of al-Qaeda affiliated groups in the Sahel region. Contemporary Security Policy, p. 1-20.). 

Bevelstructuur

AQIM kent een militaire organisatiestructuur op basis van regionale groepen, zogenaamde katiba's, hetgeen letterlijk vertaald regiment of bataljon betekent. Deze katiba’s zijn onderverdeeld in saraya (de Arabische meervoudsvorm van het enkelvoud sariya), oftewel compagnieën. Beide termen worden door AQIM zelf gebruikt. Katiba’s en sariya’s opereren onder leiding van een emir. Alle emirs staan onder het opperbevel van het hoofd van de organisatie, die, sinds 2020 de opvolger is van Abu Musab Abdul Wadoud. De tweede man binnen de organisatie is de emir van de imarat al-Sahra, het belangrijkste operatiegebied van AQIM.

De leiders of emirs van de verschillende eenheden vormen samen de ‘Raad van Leiders’ of Majlis al-A’yaan. De Opperemir en de Voorzitter van de Raad van Leiders worden benoemd of afgezet door een vergadering van de leden. Deze Raad wordt ondersteund door drie commissies: 1. lajna shariyya: de juridische commissie, die religieuze uitspraken doet over acties en besluiten van de Raad, 2. lajna askariyya: de militaire commissie, verantwoordelijk voor de algemene strategie en tactiek van de gewapende operaties, 3. lajna ilamiyya: de mediacommissie, verantwoordelijk voor externe communicatie en propaganda. De voorzitters van de drie commissies zijn tevens leden van de Raad van Leiders, en dragen de titel van ‘Adviseur’ voor de Opperemir.

Exacte informatie over aantallen, operatiegebied, etc. van alle katiba’s is niet beschikbaar. Wat wel bekend is:

• De katiba Tariq ibn-Ziyad staat onder leiding van Abdelhamid Abou Zeid, de meest extremistische leider binnen AQIM. Hij is ook commandant te velde van de organisatie in de Sahara.
• De katiba Al-Moulathamoun (vertaald: de Gelaatsbedekkenden / Geturbaneerden) stond tot circa 2016 onder leiding van een relatief gematigde emir. Het is onduidelijk of deze emir nog leeft en wie zijn opvolger is. 
• De leden van de katiba Al-Muhajirin (vertaald: de immigranten in Algerije) komen onder andere uit Libië en Mauritanië. Deze katiba heeft zich een jaar of drie, vier geleden bij AQIM aangesloten.
• De leider van de katiba Al-Nur (het Licht) zou volgens de Algerijnse media op 9 november 2010 zijn gesneuveld tijdens een aanval van het Algerijnse leger.
• De sariya van Al-Ansar Dine staat onder leiding van een Malinees en is actief in noordelijk Mali.

(Boeke, S. (2016). Al Qaeda in the Islamic Maghreb: Terrorism, insurgency, or organized crime?. Small wars & insurgencies, 27(5), p. 914-936; Bøås, M., Osland, K. M., & Erstad, H. U. (2019). Islamic Insurgents in the MENA Region. Global Threat or Regional Menace?; Burchall Henningsen, T. (2021). The crafting of alliance cohesion among insurgents: The case of al-Qaeda affiliated groups in the Sahel region. Contemporary Security Policy, p. 1-20) 

Financiële inkomstenbronnen

• Het smokkelen van wapens en sigaretten en drugs (o.a. cocaïne afkomstig uit Zuid-Amerika) naar Mauritanië, Mali, Niger, Libië en Tsjaad. 
• Het ontvoeren van westerse toeristen. In 2003 zou AQIM ten minste 32 Europese toeristen hebben gekidnapped en vervolgens 6,5$ hebben ontvangen. 
• Donaties Algerijnse immigranten vanuit Europa. 
• Andere criminele activiteiten. In november 2009 arresteerden de Italiaanse autoriteiten 17 Algerijnen die in drie jaar tijd met vervalsingen, overvallen en diefstallen ongeveer een miljoen euro voor AQIM zouden hebben vergaard. 

(Cristiani, D. & Fabiani, R. (2010). ‘AQIM funds terrorist operations with thriving Sahel-based kidnapping industry’, Terrorism Monitor, 8(4); Olaniyi, R. O. (2021). 'Algeria: The struggle against Al-Qaeda in the Maghreb'. In: The Routledge Handbook of Counterterrorism and Counterinsurgency in Africa (p. 480-495). London: Routledge; Bencherif, A. (2020). 'From resilience to fragmentation: Al Qaeda in the Islamic Maghreb and jihadist group modularity'. Terrorism and Political Violence, 32(1), p. 100-118; Katz, R. & Deven, J. (2007). ‘Franchising Al Qaeda’, The Boston Globe). 

(Internationale) relaties

• (Symbolische) steunverklaringen voor andere mujahedeenstrijders in Irak, Tsjetsjenië en Afghanistan.
• Samenwerking met jihadistische-salafistische faciliteringsnetwerken in West-Europa, die onderdeel uitmaken van Al Qa’ida of zich daar zich mee verbonden voelen, het zogenoemde franchise-terrorism.
• De leiding van AQIM heeft zich in het verleden loyaal verklaard aan Islamitische Staat. Het is onbekend in hoeverre er destijds ook daadwerkelijk strategische of operationele samenwerking tussen de twee groeperingen heeft plaatsgevonden. In 2015 trok AQIM haar steun voor 
• Er zijn onbevestigde berichten van zakelijke afspraken tussen AQIM en de FARC over de bescherming van drugstransporten van Zuid-Amerika via Noord-Afrika richting Europa.

(Chelin, R. P. (2020). 'From the Islamic State of Algeria to the Economic Caliphate of the Sahel: The Transformation of Al Qaeda in the Islamic Maghreb'. Terrorism and Political Violence, 32(6), p. 1186-1205; Olaniyi, R. O. (2021). 'Algeria: The struggle against Al-Qaeda in the Maghreb'. In: The Routledge Handbook of Counterterrorism and Counterinsurgency in Africa (p. 480-495). London: Routledge; Black, A. (2007). ‘Recasting Jihad in the Maghreb’, Terrorism Focus, 5(20); Scheuer, M. (2007). ‘Al Qa’ida and Algeria’s GSPC: Part of a much bigger picture’, Terrorism Focus, Vol. 4.).

Activiteiten

Wapens en werkwijze

De werkwijze van AQIM kenmerkt zich door:

• Ontvoeringen van westerse toeristen.
• Zelfmoord/bomaanslagen met zware explosieven.
• Guerrillaoorlogvoering (hinderlagen) tegen het Algerijnse leger en overheidsapparaat. Hierbij gebruikt AQIM onder meer 12.77 millimeter machinegeweren vanaf Toyota Landcruisers, raketten en mortieren.
• Liquidatie van politieke leiders.

(Porter, G. D. (2019). 'AQIM Pleads for Relevance in Algeria'. CTC Sentinel, 12, p. 32-36; Mekhennet, S., Moss, M., Schmitt, E., Sciolino, E. & Williams, M. (2008). ‘Ragtag Insurgency Gains a Lifeline from Al Qaeda’, New York Times; Black, A. (2007). ‘Recasting Jihad in the Maghreb’, Terrorism Focus, 5(20); Olaniyi, R. O. (2021). 'Algeria: The struggle against Al-Qaeda in the Maghreb'. In: The Routledge Handbook of Counterterrorism and Counterinsurgency in Africa (p. 480-495). London: Routledge). 

Recente en/of opvallende activiteiten

Contraterroristische maatregelen

Een 88-jarige Australische arts die meer dan zeven jaar vastzat in West-Afrika is vrijgelaten en veilig teruggekeerd naar zijn familie, zo heeft de Australische regering bekendgemaakt. De arts en zijn vrouw werden in januari 2016 ontvoerd in het noorden van Burkina Faso nabij de grens met Mali en Niger, door leden van Al-Qa'ida in de Islamitische Maghreb. Het stel runde daar al meer dan 40 jaar lang een medische kliniek. De vrouw van de arts werd al na drie weken vrijgelaten.

Verwijzingen

Links

Geen informatie beschikbaar

Literatuur

• Porter, G. D. (2019). 'AQIM Pleads for Relevance in Algeria'. CTC Sentinel, 12, p. 32-36.
• Chelin, R. P. (2020). 'From the Islamic State of Algeria to the Economic Caliphate of the Sahel: The Transformation of Al Qaeda in the Islamic Maghreb'. Terrorism and Political Violence, 32(6), p. 1186-1205.
• Laub, Z., & Masters, J. (2014). Al-Qaeda in the Islamic Maghreb (AQIM). Council of Foreign Relations, 27.
• Olaniyi, R. O. (2021). 'Algeria: The struggle against Al-Qaeda in the Maghreb'. In: The Routledge Handbook of Counterterrorism and Counterinsurgency in Africa (p. 480-495). London: Routledge.
• Mekhennet, S., Moss, M., Schmitt, E., Sciolino, E. & Williams, M. (2008). ‘Ragtag Insurgency Gains a Lifeline from Al Qaeda’, New York Times. 
• Black, A. (2007). ‘Recasting Jihad in the Maghreb’, Terrorism Focus, 5(20). 
• Burchall Henningsen, T. (2021). The crafting of alliance cohesion among insurgents: The case of al-Qaeda affiliated groups in the Sahel region. Contemporary Security Policy, 1-20.
• Boeke, S. (2016). Al Qaeda in the Islamic Maghreb: Terrorism, insurgency, or organized crime?. Small wars & insurgencies, 27(5), p. 914-936.
• Bencherif, A. (2020). 'From resilience to fragmentation: Al Qaeda in the Islamic Maghreb and jihadist group modularity'. Terrorism and Political Violence, 32(1), p. 100-118.
• Bencherif, A. (2021). 'Unpacking “glocal” jihad: from the birth to the “sahelisation’of Al-Qaeda in the Islamic Maghreb'. Critical studies on terrorism, 14(3), p. 335-353.
• Cristiani, D. & Fabiani, R. (2010). ‘AQIM funds terrorist operations with thriving Sahel-based kidnapping industry’, Terrorism Monitor, 8(4). 
• Hansen, A & Vriens, L. (2009). ‘Al-Qaeda in the Islamic Maghreb (AQIM)’, Council on Foreign Relations.
• Czwarno, M. (2007). ‘In the Spotlight: Organization of Al-Qaida in the Islamic Maghreb’, Center for Defense Information. 
• Katz, R. & Deven, J. (2007). ‘Franchising Al Qaeda’, The Boston Globe.
• Kohlmann, E.F. (2007). ‘Two Decades of Jihad in Algeria: the GIA, the GSPC, and Al-Qaida’, The Nefa Foundation. 
• Scheuer, M. (2007). ‘Al Qa’ida and Algeria’s GSPC: Part of a much bigger picture’, Terrorism Focus, Vol. 4.
• Hunt, E. (2007). ‘Islamist Terrorism in Northwestern Africa: A ‘Thorn in the Neck’ of the United States?’, The Washington Institute for Near East Policies. 
• Daly, S. (2005). ‘The Algerian Salafist Group for Call and Combat: a dossier’, Terrorism Monitor.
• Interview met voormalig AQIM-leider Wadoud: www.globalterroralert.com/pdf/1205/gspc1205.pdf