Al Qa’ida

Operationele gebieden

Huidige bekende operationele gebieden

Afghanistan, Pakistan

Achtergrond

Korte geschiedenis

De oorsprong van Al Qa'ida ligt in het Afghaanse verzet tegen de Sovjetbezetting van 1979 tot 1989. In de ogen van onder andere Osama bin Laden was de strijd tegen de atheïstische Sovjets een heilige oorlog tussen de Islam en de ongelovigen. Bin Laden reisde vanuit Saoedi-Arabië naar Afghanistan om een bijdrage te leveren aan de Afghaanse tegenbeweging. Hij bundelde krachten met Sheikh Abdullah Azzam, leider van de Palestijnse Moslim Broederschap, en samen zetten zij het Afghaanse Diensten Bureau op (in het Arabisch: Maktab al Khidamat, of MAK). Het doel van dit bureau was om moslimstrijders van over de hele wereld te rekruteren voor de oorlog tegen de Sovjet Unie. In 1988, aan het einde van de oorlog, raakte Bin Laden ervan overtuigd dat Azzam’s visie te beperkt was, en brak hij met zijn bondgenoot. Vervolgens richtte hij Al Qa’ida op om wereldwijd jihad te gaan voeren. Anders dan Azzam beschouwde Bin Laden Al Qa’ida als een beweging met internationale ambities en had hij geen berouw over het doden van burgers. Toen de Sovjets zich begonnen terug te trekken uit Afghanistan keerde Bin Laden terug naar Saoedi-Arabië. Daar keerde hij zich tegen de seculiere, vaak corrupte, regimes in de Arabische wereld (voornamelijk Egypte en Saoedi-Arabië) en tegen de Verenigde Staten.

Zijn anti-Amerikaanse houding werd versterkt door de komst van Amerikaanse troepen in Saoedi-Arabië tijdens de Golfoorlog in Irak. Bin Laden zag dit als een buitenlandse schending van heilig islamitisch grondgebied. Met zijn naaste familie en een groep aanhangers vertrok hij naar Soedan. Toen de Amerikaans-Soedanese verhoudingen echter verbeterden in 1996 werd hij door de Soedanese regering verzocht het land te verlaten. Bin Laden keerde terug naar Afghanistan, waar hij banden opbouwde met de Taliban. Vervolgens richtte hij trainingskampen op, en werkte hij aan de sociale en logistieke infrastructuur voor een terroristisch netwerk. Dit netwerk werd uiteindelijk verantwoordelijk voor diverse aanslagen op verschillende Amerikaanse doelwitten, waaronder de aanslagen op Amerikaanse ambassades in Kenia en Tanzania in 1998, de aanslag op het Amerikaanse marineschip USS Cole in 2000 en de aanslagen op 11 september 2001.

Ondertussen had Bin Laden in 1998 een religieus bevel (‘fatwa’) uitgevaardigd waarin hij alle moslims opriep om Amerikaanse militairen en burgers te doden. Daarnaast was Al Qa’ida in 2001 een fusie aangegaan met de Egyptische Islamitische Jihad. Enkele weken na de aanslagen van 11 september begonnen de Verenigde Staten hun militaire operatie ‘Operation Enduring Freedom’, met als doel de machtsbasis van Al Qa’ida in Afghanistan te vernietigen. Door deze operatie is de kern van Al Qa’ida veel schade aangedaan. De autonoom opererende zustergroeperingen van Al Qa'ida zijn echter sterker geworden. De dood van Osama Bin Laden in 2011 was een gevoelige klap voor de kern van Al Qa’ida, maar de organisatie was destijds al sterk verzwakt en de lokale afdelingen opereerden al grotendeels autonoom.

Tegenwoordig is er nog weinig over van de gecentraliseerde organisatie die Al Qa'ida ten tijde van de 11 september-aanslagen was. De algemene strategie van Al Qa'ida bestaat vandaag de dag uit het delegeren van de operationele besluitvorming van de kern naar regionale organisaties - waarbij de overkoepelende doelen worden bepaald door het centrale leiderschap van de organisatie. Deze gedecentraliseerde structuur heeft ertoe geleid dat sommige zusterorganisaties onafhankelijk zijn gaan opereren, soms zelfs in strijd met de algemene richtlijnen en doelstellingen van de Al Qa'ida-kern. Wel is Al-Qa'ida in staat gebleken om een ​​nieuw narratief te construeren, waarin een verbod op het doden van onschuldige moslims centraal staat. Hiermee heeft het zich kunnen construeren als een “minder extremistische” jihadistische organisatie in vergelijking met IS. In de loop van 2020 heeft Al Qa'ida een reeks grote klappen doorstaan ​​en enkele belangrijke senior leiders verloren. Harakat al-Shabab al-Mujahidin (al-Shabab) en Jama'at Nusrat al-Islam wal-Muslimin (JNIM) blijven echter de machtigste facties van Al-Qa'ida. Deze groeperingen hebben het grootste militaire potentieel, en plegen nog altijd met grote regelmaat aanslagen in de regio's waar zij actief zijn. 

De vraag is wat er met de Al Qa'ida-kern zal gebeuren nu de Taliban opnieuw de macht in Afghanistan hebben. De banden tussen de Taliban en Al Qa'ida zijn historisch gezien sterk. Er bevinden zich nog altijd ongeveer vijfhonderd Al Qa'ida-strijders in Afghanistan. Onder het bewind van de Taliban zou Al Qa'ida haar presentie in Afghanistan op termijn kunnen versterken en haar capaciteiten kunnen uitbreiden.

(Byman, D.L. (2021). 'Don’t expect an al-Qaida reboot in Afghanistan'. Brookings; Europol. (2020). Online Jihadist Propaganda: 2020 in Review. Verkregen via: https://www.europol.europa.eu/publications-documents/online-jihadist-propaganda-2020-in-review; Kurth Cronin, A., H. Aden, A. Frost & B. Jones (2004). Foreign Terrorist Organizations. Congressional Research Service Report for Congress; Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (2021). 'Machtsovername Taliban in Afghanistan'. Den Haag; Tweede Kamer der Staten Generaal (2011). Brief aan de regering: Veertiende voortgangsrapportage terrorismebestrijding. Ingediend door I.W. Opstelten, Minister van Veiligheid en Justitie, 17 juni 2011) 

Organisatiestructuur

Omvang organisatie/groepering

Onduidelijk

Omvang organisatie/groepering - toelichting

Onduidelijk. Na de aanslagen op 11 september 2001 zijn veel lokale en hogere Al Qa’ida leiders gearresteerd of gedood. Hierdoor zijn communicatieve, financiële, en faciliterende knooppunten ontwricht geraakt. Desondanks bevinden zich wereldwijd groeperingen die onderdeel zijn van het Al Qa'ida netwerk - en die in ledenaantal respectievelijk omvangrijk zijn. De harde kern van Al Qa'ida in Afghanistan beslaat momenteel enkele honderden leden. 

(Byman, D.L. (2021). 'Don’t expect an al-Qaida reboot in Afghanistan'. Brookings; Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (2021). 'Machtsovername Taliban in Afghanistan') 

Leiders

• Osama (Usama) bin Laden (1957 - 2011), geboren in Saoedi-Arabië, maar in 1992 ontdaan van de Saoedische nationaliteit. In de jaren 1980 trok Bin Laden naar Afghanistan om te vechten tegen de Sovjet invasie. Eind jaren 1980 richtte hij Al Qa’ida op. Bin Laden keerde zich volledig tegen Amerika tijdens de Golfoorlog, toen Amerikaanse troepen arriveerden in Saoedi-Arabië. Hij zag dit als een schending van heilig islamitisch grondgebied. Bin Laden is het vermeende brein achter de aanslagen op 11 september 2001. Bijna 10 jaar heeft hij zich schuil kunnen houden, maar op 2 mei 2011 werd hij in Pakistan gedood door Amerikaanse troepen.
• Ayman al-Zawahiri (1951 - 2022), werd na de dood van Bin Laden de leider van Al Qa’ida. Hij was eerder al de spiritueel leider en ideoloog van Al Qa’ida. In 1981 werd al-Zawahiri gearresteerd en heeft hij vastgezeten vanwege zijn betrokkenheid bij de moord op de Egyptische president Sadat. Na zijn vrijlating nam hij het leiderschap van de Egyptische Islamitische Jihad (EIJ) op zich. Vanaf 1992 hebben Al-Zawahiri en Bin Laden intensief samengewerkt en in 2001 is EIJ samengegaan met Al Qa’ida. Al-Zawahiri werd in Egypte bij verstek ter dood veroordeeld en werd door de Verenigde Staten gezocht voor zijn betrokkenheid bij de aanslagen op de Amerikaanse ambassades in Tanzania en Kenia. Op 31 juli 2022 kwam hij in Kaboel, Afghanistan om het leven bij een drone-aanval door de Verenigde Staten. Zijn dood wordt beschouwd als een van de grootste overwinningen op Al-Qa'ida sinds de dood van Bin Laden. 
• Atiyah Abd al-Rahman (1970 - 2011) werd onder het leiderschap van Al-Zawahiri gezien als de tweede man van kern-al Qa’ida en een zeer belangrijk operationeel leider. De Libiër was vermoedelijk als tiener al door Bin Laden zelf aangesteld. Elektronische bestanden die bij de compound van Bin Laden in Abbottabad werden aangetroffen getuigen van het regelmatige contact tussen Bin Laden en Al-Rahman. De bestanden laten tevens zien dat Bin Laden afhankelijk was van Al-Rahman voor het wereldwijd verspreiden van zijn opnames. Na de dood van Bin Laden werd Al-Rahman al Qa’ida’s tweede man. In 2011 werd Al-Rahman gedood door een Amerikaanse drone.
• Said al-Masri (alias Mustafa Abu al-Yazid) (1955-2010), was een Egyptenaar die begin jaren 1980 samen met Al-Zawahiri in de gevangenis zat voor zijn betrokkenheid bij de moord op de Egyptische president Sadat. Al-Masri was het hoofd operaties van al Qa’ida en vormde de schakel tussen Osama bin Laden en Ayman al-Zawahiri enerzijds en de rest van het leiderschap anderzijds. Als hoofd operaties was hij onder andere verantwoordelijk voor het plannen en financieren van aanslagen. Daarnaast leidde hij de activiteiten van Al Qa’ida in Afghanistan, Pakistan, Iran, Oezbekistan en Tadzjikistan. Op 22 mei 2010 werd hij gedood bij een Amerikaanse aanval met een onbemand Predator-vliegtuig.
• Abu Muhammad al-Masri (1962-2020) werd gezien als de waarschijnlijke opvolger van Ayman al-Zawahiri. In augustus 2020 zou hij echter door Israëlische agenten in Teheran zijn vermoord. Hij was een van de meest prominente propagandisten van Al Qa'ida.
• Saif al-Adel (1960 - heden), wordt momenteel beschouwd als de meest waarschijnlijke opvolger van Ayman al-Zawahiri, maar dit is niet officieel bekend gemaakt door Al-Qa'ida. Al-Adel is een voormalige Egyptische kolonel. Hij wordt door de VS gezocht voor zijn betrokkenheid bij aanslagen op de Amerikaanse ambassade in Kenia en Tanzania. Al-Adel zou momenteel verblijven in Iran, wat mogelijk mede kan verklaren waarom Al-Qa'ida hem nog niet officieel als emir heeft aangesteld.

(BBC (2003) Who's who in al-Qaeda? 19 februari 2003; Bajoria, J. & G. Bruno (2012) al-Qaeda (a.k.a. al-Qaida, al-Qa’ida). A profile of the international terrorist network that the United States has singled out as the most serious threat to U.S. security. Council on Foreign Relations; Goldman, A., Schmitt, E., Fassihi, F. & Bergman R. (2020). Al Qaeda’s No. 2, Accused in U.S. Embassy Attacks, Was Killed in Iran. The New York Times; The Guardian (2023). Extremist thought to be in Iran is de facto new leader of al-Qaida, UN says. 14 februari 2023)

Bevelstructuur

• Al Qa’ida is een terroristische netwerkorganisatie bestaande uit verschillende radicale islamitische facties en cellen die in meer dan honderd landen actief zijn. Daarnaast is de groep een inspiratiebron en geldt Al Qa’ida als merknaam voor groepen, netwerken, cellen en individuen die op eigen wijze de gewelddadige ‘jihad’ vorm proberen te geven, vaak zonder aansturing of ondersteuning van bovenaf. 
• Tot de aanslagen van 11 september 2001 was Al Qa’ida een hiërarchische organisatie met Bin Laden als leider. Na 11 september en de Amerikaanse aanval ‘Operation Enduring Freedom’ is de slagkracht van de groep afgenomen. Al Qa’ida is sindsdien veranderd in een ideologische beweging met meerdere internationale facties
• De kern van Al Qa’ida bestaat uit een aantal comités/raden:
  • De militaire raad, onderverdeeld in een trainingscomité en een kampcomité.
  • De politieke raad, verantwoordelijk voor het uitroepen van ‘fatwa’s’.
  • De financiële raad.
  • Het aankoopcomité, verantwoordelijk voor de aanschaf van wapens.
  • De informatie-raad, het propaganda-apparaat van al Qa’ida.
  • Het veiligheidscomité.

(Bajoria, J. & G. Bruno (2012) al-Qaeda (a.k.a. al-Qaida, al-Qa’ida). A profile of the international terrorist network that the United States has singled out as the most serious threat to U.S. security. Council on Foreign Relations; Europol. (2020). Online Jihadist Propaganda: 2020 in Review. Verkregen via: https://www.europol.europa.eu/publications-documents/online-jihadist-propaganda-2020-in-review; Kaplan, E. (2007). The rise of al-Qaedism. Council on Foreign Relations) 

Financiële inkomstenbronnen

Al Qa'ida en haar zustergroeperingen hebben consistente inkomstenstromen die worden gegenereerd uit verschillende bronnen, waaronder bijdragen en donaties van leden en opbrengsten uit criminele activiteiten zoals drugshandel, afpersing, ontvoering en illegale belastingheffing op gesmokkelde goederend. Ook maakt ze gebruik van inkomsten die worden gegenereerd met investeringen in legale bedrijven. In sommige gevallen hebben groepen onder het mom van liefdadigheidsactiviteiten geld ingezameld en overgemaakt aan Al Qa'ida.

In recente jaren hebben Al Qa'ida en gerelateerde organisaties zich bezig gehouden met de exploitatie van bitcoin-witwasnetwerken, waar zij met behulp van Telegram-kanalen en andere sociale-mediaplatforms om cryptocurrency-donaties vragen om hun terroristische doelen te bereiken. In sommige gevallen deden deze organisaties zich voor als liefdadigheidsinstellingen, terwijl ze in feite openlijk en expliciet geld vroegen voor gewelddadige terroristische aanslagen. 

(Financial Action Task Force (2021). FATF Public Statement on the Financing of ISIL, Al Qaeda and Affiliates. Verkregen via: https://www.fatf-gafi.org/publications/fatfgeneral/documents/statement-isil-al-qaeda.html; The United States Department of Justice. (2020). 'Global Disruption of Three Terror Finance Cyber-Enabled Campaigns'. Verkregen via: https://www.justice.gov/opa/pr/global-disruption-three-terror-finance-cyber-enabled-campaigns). 

(Internationale) relaties

Voormalig leider Ayman al-Zawahiri heeft in 2011 gepleit voor samenwerking tussen Islamitische groeperingen om zo de invoering van de sharia dichterbij te brengen. Al Qa’ida heeft relaties en associaties met de volgende organisaties en groeperingen:

Organisaties direct gelieerd aan Al Qa’ida:

• Al Qaeda in the Islamic Maghreb (AQIM)
• Al Qaeda in Yemen (AQY)
• Al-Qaeda in the Arabian Peninsula (AQAP)
• Al Qaeda in Iraq (AQI)
• Al Qaeda Kurdish Battalions (AQKB)
• Al-Shabaab
• Jabhat al-Nusra
• Jama'at Nasr al-Islam wal Muslimin

Overige relaties van Al Qa’ida:

• Al-Badar
• Al-Gama’a al-Islamiyya
• Al-Hadith
• Al-Ittihad Al Islamiya (AIAI - Somalië)
• Jahbat Al-Nusra (Syrië)
• Al-Shabaab (Somalië)
• Al Qa’ida in the Islamitische Maghreb (AQIM)
• Al Qa’ida in Irak
• Ansar al-Sunnah
• Asbat al Ansar
• Bayt al-Imam (Jordanië)
• Egyptian Islamic Jihad (Egypte)
• Groupe Islamique Armée (GIA)
• The Haqqani Network  
• Harakat ul Ansar/Mujahadeen
• Harakat ul Jihad
• Islamic Army of Aden (Jemen)
• Islamic Movement of Uzbekistan
• Jabhat al-Nusra (JaN)
• Jaish-e-Mohammed
• Jama’at al-Tawhid wal Jihad (Irak)
• Jemaah Islamiyah
• Lashkar-e-Jhangvi
• Libyan Islamic Fighting Group
• Taliban

Activiteiten

Wapens en werkwijze

• Al Qa’ida staat bekend om haar grootschalige aanslagen, zoals die op 11 september 2001 plaatsvonden in New York. De groep maakt echter ook gebruik van andere vormen van geweld, zoals individuele zelfmoordaanslagen, guerrilla-oorlogstechnieken en gerichte moorden.
• Al Qa’ida ondersteunt andere jihadistische netwerken op financieel en logistiek gebied en door middel van het verzorgen van trainingskampen (voornamelijk in Pakistan/Afghanistan).
• De groep heeft interesse getoond in chemische, biologische, radiologische en nucleaire wapens. 

(Kurth Cronin, A., H. Aden, A. Frost & B. Jones (2004) Foreign Terrorist Organizations. Congressional Research Service Report for Congress; Quillen, C. (2007) Three explanations for al-Qaeda's lack of a CBRN attack. Terrorism Monitor 5[3])

Recente en/of opvallende activiteiten

Contraterroristische maatregelen

De Verenigde Staten hebben een Saoedi-Arabische ingenieur vrijgelaten die meer dan 20 jaar vastzat in de militaire gevangenis van Guantánamo Bay. De man, die vermoedelijk betrokken was bij de aanslagen van 11 september 2001, zat vast ondanks dat hij nooit veroordeeld is voor zijn vermeende misdaden. Het Amerikaanse ministerie van Defensie heeft hem teruggestuurd naar Saoedi-Arabië nadat een beoordelingscommissie in februari 2022 had vastgesteld dat zijn detentie niet langer nodig was voor de bescherming van de nationale veiligheid van de VS. 

De Verenigde Staten hebben drie leden van Al-Qa'ida op het Indiase subcontinent (AQIS) en een hoge functionaris van de Pakistaanse Taliban (TTP) tot "terroristen" verklaard. Zij vallen daarmee onder de "Specially Designated Global Terrorists"-lijst, wat betekent dat hun Amerikaanse tegoeden bevroren worden en dat het verboden is om financiële transacties met deze personen aan te gaan. 

Verwijzingen

Links

• ‘The Al Qaeda Manual’
• Overzicht van video- en audioboodschappen van Osama Bin Laden

Literatuur

• Bruno, G. (2010). Al-Qaeda’s Financial Pressures. Council of Foreign Relations.
• Byman, D.L. (2021). 'Don’t expect an al-Qaida reboot in Afghanistan'. Brookings.
• Europol. (2020). Online Jihadist Propaganda: 2020 in Review. Verkregen via: https://www.europol.europa.eu/publications-documents/online-jihadist-propaganda-2020-in-review
• Financial Action Task Force (2021). FATF Public Statement on the Financing of ISIL, Al Qaeda and Affiliates. Verkregen via: https://www.fatf-gafi.org/publications/fatfgeneral/documents/statement-isil-al-qaeda.html
• Kaplan, E. (2007). The rise of al-Qaedism. Council on Foreign Relations
• Kurth Cronin, A., H. Aden, A. Frost & B. Jones (2004). Foreign Terrorist Organizations. Congressional Research Service Report for Congress
• Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (2021). 'Machtsovername Taliban in Afghanistan'. Den Haag. 
• Quillen, C. (2007) Three explanations for al-Qaeda's lack of a CBRN attack. Terrorism Monitor 5[3]
• The United States Department of Justice. (2020). 'Global Disruption of Three Terror Finance Cyber-Enabled Campaigns'. Verkregen via: https://www.justice.gov/opa/pr/global-disruption-three-terror-finance-cyber-enabled-campaigns
• Tweede Kamer der Staten Generaal (2010) Begrotingsbehandeling Buitenlandse Zaken 14 en 15 december 2010
• Tweede Kamer der Staten Generaal (2011) Brief aan de regering: Veertiende voortgangsrapportage terrorismebestrijding. Ingediend door I.W. Opstelten, minister van Veiligheid en Justitie, 17 juni 2011.